जीवाणू व जैविक बुरशी उपयुक्त माहिती
जिवाणू व जैविक बुरशीबाबत माहिती :
नत्र स्थिर करणारे जिवाणू :
यात चार प्रकारचे नत्र स्थिर करणारे जिवाणू आहेत.
हे हवेतील मुक्त नत्र शोषून घेवून पिकांना उपलब्ध करून द्यायचे काम करतात.
1] सहयोगी जिवाणू:
ऍसिटोबॅक्टर आणि रायझोबियम यांचा समावेश होतो.
यांना नत्र स्थिर करण्यासाठी रोपांची गरज असते.
हे रोपांच्या मुळात शिरून मुळावर गाठी निर्माण करतात व त्याद्वारे नत्र स्थिर करतात.
2] सह-सहयोगी :–
या पध्द्तीत जिवाणू *अझोस्पायरीलम* मुळामध्ये प्रवेश करून नत्र स्थिर करतात.
3] असहयोगी :—
या प्रकारात जिवाणू अझोटोबॅक्टर जमिनीत स्वतंत्र राहून नत्र स्थिर करतात.
यांच्या वापरामुळे रासायनिक खतामध्ये 25-30% बचत होते.
स्फुरद विरघळवणारे जिवाणू :
स्फुरद विरघळवणारे जिवाणू बॅसिलस मॅगाटेरीयम व्हार फाॅस्फरियम हे जमिनीतून सेंद्रिय कर्बावर जगून वाढीदरम्यान सेंद्रिय आम्ल तयार करून जमिनीतील फाॅस्फरस विरघळवण्याचे कार्य करून पिकांना उपलब्ध करण्याचे काम करतात.
यांच्या वापरामुळे मुळांची वाढ होण्यास मदत होते.
तसेच वाढ होणारे हार्मोन तयार करतात.
यांच्या वापरामुळे रासायनिक खतांची 25-30% बचत होते.
पोटॅश सोल्युबलायझिंग बॅक्टेरिया:
हे जिवाणू फ्रच्युरिया ऑरेन्शिया जमिनीत वाढ होत असताना जमिनीतील पोटॅश विघटन करण्याचे काम करतात व पोटॅश जमिनीत उपलब्ध स्वरूपात पिकांना पुरवितात.
यामुळे पिकांचे उत्पादन, रोगप्रतिकारशक्ती, रंग, साठवणूक क्षमता वाढते.
यामुळे रासायनिक खतांची 25-30% बचत होते.
स्फुरद विरघळवणारे जिवाणू :
हे जिवाणू थायोबॅसिलस थायोक्सीडन्स् हे जमिनीतील स्थिर सल्फर विद्राव्य करून पिकांना उपलब्ध करून द्यावयाचे काम करतात.(सल्फेट फाॅर्म)
या प्रक्रियेला ऑक्झीडेशन प्रोसेस म्हणतात.
2S + 3O2 + H2O –> 2H2SO4
या जिवाणूमुळे जमिनीचा जास्त पी.एच कमी करण्यास मदत होते.
यामुळे पिकांच्या फळांची गोडी, रंग येण्यास मदत होते.
पॅसीलोमायसीस :—
ही बुरशी पॅसीलोमायसीस लिलॅसीनस ही सुत्रकृमीच्या संपर्कात येताच ( अंडी, कोष, अळी) त्यांचे बीजाणू अंकुरतात आणि त्यांना पॅरालिसीसचा अॅटॅक येऊन त्यांचा मृत्यू होतो.
सूत्रकृमीमुळे मध्यम आकाराच्या गाठी तयार होऊन मुळाच्या अन्नद्रव्य शोषून घेण्याच्या प्रक्रियेत अडथळा आणतात.
सूत्रकृमीच्या प्रामुख्याने डाळींब, संत्रा, द्राक्ष, बोर, टोमॅटो, वांगी, भाजीपाला इ. पिकांवर आळून येतो.
व्हर्टीसीलीयम :
ही व्हर्टीसीलीयम लेकॅनी बुरशी असून ती रस शोषणाऱ्या किडीच्या संपर्कात येताच त्यांचे बीजाणू अंकुरतात व कीटकांच्या शरीरात प्रवेश करून आतील जीवनरसावर वाढतात.
त्यामुळे किडीच्या चयापचायातील संप्रेरके नष्ट होतात.
ज्यामुळे किडीला अंपगत्व येऊन किडीचा मृत्यू होतो.
▪︎रस शोषणाऱ्या किडी, मावा, तुडतुडे, पांढरी माशी, फूल किडे, मिलीबग इ.यांच्या नियंत्रणास वापरण्यास योग्य आहे.
बिव्हेरीया बॅसीयाना :—
ही बुरशी बिव्हेरीया बॅसीयाना किडीच्या संपर्कात येताच त्याचे बिजाणू अंकुरतात व कीटकाच्या शरीरात प्रवेश करून आतील जीवनरसावर वाढतात.
त्यामुळे चयापचयातील संप्रेरके नष्ट होतात.
त्यामुळे कीडींना अपंगत्व येऊन त्यांचा मृत्यू होतो.
हे कठीण कवच असलेल्या किडीवर अत्यंत प्रभावी नियंत्रण करते.
बोंडअळी, शेंडअळी, उडद्या, हिरवी अळी, फळ पोखरणारी अळी, हुमणी इ.
मेटाॅरायझीयम :
ही बुरशी मेटाॅरायझीम अॅनीसोप्ली किडीच्या संपर्कात येताच त्यांचे बिजाणू अंकुरतात व कीटकांच्या शरीरात प्रवेश करून आतील जीवन रसावर वाढतात.
त्यामुळे चयापचयातील संप्रेरके नष्ट होतात.
त्यामुळे किडींना अपंगत्व येऊन त्यांचा मृत्यू होतो.
हे वाळवी, हुमणी, खोडकिडी, मिलीबग, पांढरी माशी इ. करिता अत्यंत प्रभावी नियंत्रण करते.
ट्रायकोडर्मा :
ट्रायकोडर्मा हारझीरीयम या बुरशी असून या मर, मूळकूज, खोडकूज, फळकूज रोग नियंत्रण करण्याकरिता उपयोग होतो.
या बुरशी हानीकारक बुरशी ( फायटोप्थोरा, पिथीयम, फ्युजेरियम, स्केलेरेशीयम व रायझोक्टोनिया तंतूभोवती गुंडाळले जातात व त्यातील अन्नद्रव्ये शोषून घेतात.
परिणामी हानीकारक बुरशी मरतात.
या बुरशी काही प्रकारची एनझाईम निर्मिती करतात.
जी हानीकारक बुरशींना प्रतिबंध करतात.
स्यूडोमोनास फ्लूरोसन्स:
हे स्यूडोमोनास फ्लूरोसन्स् सूक्ष्म जिवाणू असून हे एक उत्तम जैविक बुरशीनाशक तसेच पिकवाढ संवर्धक आहे.
हे अणुजीवजन्य रोग, मर, मूळकुज, करपा, झाॅन्थोमोनास, फळ व पानावरील काळे डाग यावर उपयुक्त आहे.
हे हानीकारक बुरशीच्या संपर्कात येताच त्याची वाढ झपाट्याने होऊन त्यांच्याभोवती गुंडाळले जातात व त्यातील अन्नद्रव्ये शोषून घेतात.
परिणामी हानीकारक बुरशी मरतात.
बॅसिलस सबटीलीस :
हे बॅसीलस सबटिलीस हे सूक्ष्म जिवाणू असून ते एक अत्यंत प्रभावी बुरशीनाशक आहे.
अणुजीवजन्य रोग, मर, मूळकुज, पानावरील करपा, झाॅन्थोमोनास, फळ व पानांवरील काळे डाग यावर चांगले प्रभावी आहे.
हे हानीकारक बुरशीच्या संपर्कात येताच त्यांची वाढ झपाट्याने होऊन त्यांच्याभोवती गुंडाळले जातात व त्यातील अन्नद्रव्ये शोषून घेतात.
परिणामी हानीकारक बुरशी मरतात.
याच्या वापरामुळे पिकांमध्ये वाढ संवर्धक एन्झाईम् तयार होण्यास मदत होते.
मायकोरायझा :
ही व्हॅसीकुलर अरबूसक्युलर मायकोरायझा बुरशी असून हे वनस्पतीच्या मुळांमध्ये सहयोगी जीवन जगत असतात.
मायकोरायझा हे मुळांच्या आत तसेच बाहेर राहून मुळातील अन्नद्रव्य, कार्बोहायड्रेटस्, अमिनो असिड, व्हिटाॅमीन शोषून घेतात.
त्याबदल्यात ते मुळांना फाॅस्फरस, झिंक, पाणी इ. वाहून नेऊन देण्याचे काम करतात.
या बुरशीमुळे जमिनीतील हानीकारक बुरशी, निमॅटोड, पाण्याचा ताण यांना प्रतिबंध करते.
या बुरशीमुळे मुळांची वाढ होण्यास मदत होते.
