उन्हाळ्यात जनावरे गाभण का राहत नाहीत; उन्हाळ्यात जनावरांची प्रजनन क्षमता कमी होण्याची कारणे आणि त्यावर उपाय..

वातावरणातील बदलाचा जनावरांच्या उत्पादनावर परिणाम होतो आणि सर्वात जास्त परिणाम हा प्रजननावर होतो. उन्हाळ्यात जनावरे गाभण राहण्याचे प्रमाण कमी असते. याची कारणे, परिणाम आणि उपाययोजना या लेखात पाहूया.

गाभण न राहण्याची कारणे:

१.चारा आणि पाण्याचा प्रभाव: उन्हाळ्यात जनावरे कमी चारा आणि जास्त पाणी पितात. त्यामुळे रवंथ क्रिया कमी होऊन अपचन होते आणि आम्लाचे प्रमाण वाढते.
२.योग्य व संतुलित आहार न मिळाल्याने : जनावरांच्या गर्भाशयाचे मुख माजाच्या काळात व विल्यानंतर उघडे असते. या काळात जनावरांचा गोठा घाण असेल तर जंतूसंसर्ग होण्याचा धोका असतो. हा जंतूसंसर्ग घाणीतून योनीमार्गाने गर्भाशयात जाऊन गर्भाशयाचा दाह होतो.

३.योग्य व संतुलित आहार न मिळाल्याने खनिजे व जीवनसत्त्वांच्या व काही विशिष्ट संप्रेरकाच्या कमतरता निर्माण होतात.
उन्हाळ्यात उपलब्ध होणारा चारा कमी पौष्टिक आणि प्रथिनयुक्त असतो. याचा परिणाम जनावरांच्या आरोग्यावर होतो. प्रथिनांच्या कमतरतेमुळे जनावरांची वाढ मंदावते, उत्पादन व प्रजनन क्षमता कमी होते.
४.क्षारांचे प्रमाण कमी होणे: घामावाटे सोडियम आणि पोटॅशियम यांसारख्या क्षारांचे प्रमाण कमी होते.
५.इतर कारणे: उष्णतेमुळे जनावरांच्या शरीरात ताण निर्माण होतो, ज्यामुळे प्रजनन क्षमता कमी होते. तसेच, उन्हामुळे जनावरांची लैंगिक इच्छा कमी होते.

परिणाम:

१.गाभण न राहणे: उन्हाळ्यात जनावरे गाभण राहण्याचे प्रमाण कमी होते.
२.गर्भपात: उन्हाळ्यात गर्भपाताचे प्रमाण वाढते.
वेतामधील अंतर वाढणे: प्रजननासंबंधित अडचणींमुळे वेतामधील अंतर वाढते.
३.दुधाचे उत्पादन कमी होणे: प्रजननक्षमता कमी झाल्यामुळे दुधाचे उत्पादन कमी होते.

उपाययोजना:

१.योग्य निवारा: उन्हापासून जनावरांना बचावासाठी सावलीदार आणि हवेशीर निवारा उपलब्ध करून द्या.
२.पोषण: उन्हाळ्यात जनावरांना पौष्टिक आणि संतुलित आहार द्या. यामध्ये हिरव्या चाऱ्यासोबतच दाणे आणि खनिज मिश्रण द्या.
३.शुद्ध पाणी: जनावरांना स्वच्छ आणि थंड पाणी पुरवठा करा.
४.कृत्रिम रेतन: योग्य वेळी कृत्रिम रेतनद्वारे जनावरांचे प्रजनन करा.
५.पशुवैद्याची मदत: जनावरांमध्ये प्रजननक्षमतेची समस्या असल्यास पशुवैद्याची मदत घ्या.
उलटण्याचे प्रमाण कमी करण्यासाठी:

जनावरांना दररोज ५० ग्रॅम खनिज मिश्रण द्या.
उन्हाळ्यात म्हशींचा माज ओळखून वेळीच रेतन करा.
सकाळी जनावरांचे निरीक्षण करून माजाची लक्षणे ओळखा.
जनावरांना योग्य वेळी फळवा.

उलटण्याचे प्रमाण कमी करण्यासाठी:

जनावरांना दररोज ५० ग्रॅम खनिज मिश्रण द्या.
उन्हाळ्यात म्हशींचा माज ओळखून वेळीच रेतन करा.
सकाळी जनावरांचे निरीक्षण करून माजाची लक्षणे ओळखा.
जनावरांना योग्य वेळी फळवा.

उन्हाळ्यात जनावरांची काळजी:

जनावरांना योग्य निवारा, पोषण आणि शुद्ध पाणी द्या.
हिरवा व सुका चारा खाऊ घाला.
प्रथिनयुक्त खुराक किंवा चारा द्या.
रेतन सकाळी किंवा संध्याकाळी करा.
इतर उपाय:

दरवर्षी सांसर्गिक गर्भपाताची चाचणी करून घ्या.
विलेल्या जनावराचा वार स्वतः काढण्याचा प्रयत्न करू नये.
गर्भाशयाचे गंभीर आजार झालेल्या जनावरांना वेगळे करा.
गर्भपात झालेले गर्भ आणि वार गोठ्यापासून दूर टाका.
उन्हाळ्यात जनावरांची प्रजनन क्षमता कमी होण्याची अनेक कारणे आहेत. योग्य निवारा, पोषण, पाणीपुरवठा आणि कृत्रिम रेतन यांसारख्या उपाययोजनांद्वारे उन्हाळ्यातही जनावरांची प्रजनन क्षमता वाढवता येऊ शकते.