भाजीपाला पिकामधील सूत्रकृमींचे व्यवस्थापन: पिकांच्या उत्पादनात वाढीसाठी आवश्यक उपाय
भाजीपाला पिकांमध्ये कीटकांप्रमाणेच सूत्रकृमींचाही प्रादुर्भाव मोठ्या प्रमाणात दिसून येतो, ज्यामुळे पीक उत्पादनात गंभीर घट होऊ शकते. सूत्रकृमी हे मातीतील सूक्ष्म परजीवी कीटक असून, ते पिकांच्या मुळांवर हल्ला करून त्यांच्या वाढीवर प्रतिकूल परिणाम करतात. विशेषतः भाजीपाला पिकांमध्ये सूत्रकृमींचे नियंत्रण प्रभावीपणे केल्यास उत्पादनात लक्षणीय वाढ होऊ शकते.
सूत्रकृमींचे प्रकार आणि त्यांचा पिकांवर परिणाम
प्रामुख्याने मेलोइडोगायने इन्कॉग्निटा, एम. जावानिका, रूट-नॉट नेमाटोड्स, रोटिलेंचुलस रेनीफॉर्मिस (रेनीफॉर्म नेमाटोड), हेटेरोडेरा प्रजाती (सिस्ट नेमाटोड्स) हे सूत्रकृमी भाजीपाला पिकांना हानी पोहोचवतात. या सूत्रकृमी मुळांवर गाठी तयार करतात, ज्यामुळे मुळांची कार्यक्षमता कमी होते. परिणामी, रोपांना आवश्यक पोषण मिळत नाही, आणि त्यांच्या वाढीवर गंभीर परिणाम होतो. विशेषतः हळद, टोमॅटो, मिरची, कांदा, आणि बटाटा यांसारख्या भाजीपाला पिकांवर याचा प्रभाव अधिक जाणवतो.
सूत्रकृमी व्यवस्थापनासाठी विविध उपाययोजना
१. मातीच्या योग्य व्यवस्थापनाने नियंत्रण: पिकांचे चांगले उत्पादन मिळवण्यासाठी मातीतील सूत्रकृमींचे प्रमाण कमी करणे आवश्यक आहे. मातीची सखल नांगरणी करून, माती सुकल्यावर रोटावेटरचा वापर करून मातीमध्ये साधारण ५ ते ७ दिवसांची उन्हाळी फळे पिकविण्याची प्रक्रिया करावी.
२. सेंद्रिय मलमूळांचा वापर: मातीमध्ये पिकांवर परिणाम करणाऱ्या सूत्रकृमींच्या नियंत्रणासाठी सेंद्रिय खते आणि मलमूळांचा वापर करावा. यामध्ये नीमचूर्ण, वर्मी-कंपोस्ट, कंपोस्ट खत आदींचा वापर करून मातीतील सजीवांना संतुलित ठेवता येते.
३. जैविक सूत्रकृमीनाशकांचा वापर: सूत्रकृमींच्या प्रभावी नियंत्रणासाठी पिकांमध्ये जैविक सूत्रकृमीनाशके वापरता येतात. उदाहरणार्थ, पेसिलोमायसिस लायलेस, ट्रायकोडर्मा, बेसिलस थुरिंजिएन्सिस यांसारख्या जैविक घटकांचा वापर करावा. हे घटक सूत्रकृमींवर नियंत्रण आणून पिकांच्या वाढीसाठी उपयुक्त ठरतात.
४. फेरसिटी व पीक फेरपालट: फेरसिटीचा वापर म्हणजे एकाच जागेवर वारंवार एकाच प्रकारचे पीक न घेता पीक फेरपालट करणे. काही विशिष्ट पिके, जसे की मक्याचे पीक, मातीतील सूत्रकृमींच्या वाढीस कमी मदत करतात. त्यामुळे, पीक फेरपालट केल्यास मुळांवरील सूत्रकृमींचा प्रादुर्भाव कमी होऊ शकतो.
५. सूत्रकृमीनाशकांचा वापर: भाजीपाला पिकांवर केवळ जैविक घटकांचा वापर करून हानी होणार नाही याची खात्री नसल्यास काही रासायनिक सूत्रकृमीनाशकांचा वापर केला जाऊ शकतो. मात्र, यासाठी शिफारस केलेले घटक आणि मात्रांमध्येच वापर करावा.
सूत्रकृमी नियंत्रणाची प्रभावीता आणि पिकांच्या उत्पादनात वाढ
सूत्रकृमी नियंत्रणासाठी योग्य वेळी आवश्यक उपाययोजना केल्यास भाजीपाला पिकांच्या उत्पादनात लक्षणीय सुधारणा करता येते. तसेच, या उपाययोजना सेंद्रिय पद्धतींचा वापर करून केल्यास मातीची गुणवत्ता राखली जाते आणि दीर्घकालीन पीक उत्पादकता वाढते.
सूत्रकृमींचे नियंत्रण करून उत्पादकता वाढवण्यासाठी शेतकऱ्यांनी वरील उपाययोजना आपल्या पिकांवर अमलात आणल्या तर पिकांच्या उत्पादनात वाढ होईलच, पण त्याचबरोबर मातीची नैसर्गिक गुणवत्ता टिकून राहण्यास देखील मदत होईल.
पत्रकार -
